Ek Yerleştirme Stratejisi: Sık Yapılan Hatalar

Giriş: İkinci Şans Değil, Stratejik Hamle Zamanı

Bu yazıyı okuyorsanız, Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) merkezi yerleştirme sonuçlarının ardından kendinizi bir yol ayrımında bulmuş olabilirsiniz. Belki hayal kırıklığı, belki belirsizlik, belki de yeni bir umut… Duygunuz ne olursa olsun, bilmeniz gereken en önemli şey şudur: Ek yerleştirme dönemi bir teselli ikramiyesi değil, zeka ve strateji gerektiren yeni bir başlangıçtır. Bu süreç, ilk tercihlerinizden tamamen farklı dinamiklere sahip, kendine özgü kuralları olan bir fırsattır.

Pek çok aday bu dönemi, ilk tercih sürecinin bir tekrarı gibi görerek kritik hatalar yapar ve bu “ikinci şansı” heba eder. Bu rehberin amacı, sizi bu tuzaklardan korumaktır. Sadece ne yapmanız gerektiğini değil, aynı zamanda binlerce adayın her yıl tekrar ettiği hataların neden yapıldığını ve bu hatalardan nasıl kaçınabileceğinizi derinlemesine analiz edeceğiz. Bu, bir “tavsiye listesi” değil, sizin kişisel ek yerleştirme strateji kılavuzunuz olacak.

Bölüm 1: Zihinsel Tuzaklar: Tercih Listenizi Sabote Eden Psikolojik Hatalar

Bu bölümde, ek yerleştirme sürecinin en tehlikeli yönü olan psikolojik baskıları ve bunların nasıl yanlış kararlara yol açtığını inceleyeceğiz.

Hata 1: Panik ve “Puanım Ziyan Olmasın” Düşüncesiyle İstenmeyen Bölümlere Yönelmek

Analiz: Merkezi yerleştirmede açıkta kalmanın yarattığı panik, adayları “yeter ki bir yere yerleşeyim, bir yılım boşa gitmesin” düşüncesine iter. Bu, en sık yapılan ve en maliyetli hatadır. Aday, ilgi duymadığı, kariyer hedefleriyle örtüşmeyen bir bölüme sırf boşta kalmamak için yönelir.

Derinlemesine Etki: Bu karar, sadece mutsuz bir üniversite hayatı anlamına gelmez. Eğer bu bölüme yerleşir ve gitmekten vazgeçerseniz veya bir sonraki yıl tekrar sınava girmeye karar verirseniz, Ortaöğretim Başarı Puanınız (OBP) yarı yarıya düşecektir. Bu, bir sonraki yılki sınavda sizi on binlerce sıra geriye atabilecek ciddi bir cezadır.

“Puanım ziyan olmasın” hatası, aslında puanın kendisini ve gelecekteki potansiyelini ziyan eden bir kısır döngü yaratır. Aday, kısa vadeli bir kaygıdan (bir yıl kaybetme korkusu) kaçınmak için, uzun vadeli ve telafisi çok daha zor bir probleme (OBP kırılması ve yanlış kariyer yoluna girme) davetiye çıkarır. Bu durumun zincirleme etkileri şu şekilde işler:

1. Tetikleyici: Merkezi yerleştirmede yerleşememenin yarattığı panik ve anksiyete.
2. Hatalı Düşünce: “Bir yıl kaybetmektense, istemediğim bir bölüme gitmek daha iyidir”.
3. Eylem: İlgi ve yetenek analizi yapılmadan, sadece puanın yettiği ve boş kontenjanı olan herhangi bir programın aceleyle tercih listesine eklenmesi.
4. Sonuç 1 (Yerleşme): Aday, istemediği bir programa yerleşir.
5. Sonuç 2 (Pişmanlık ve Yeni Karar): Aday, bölüme başlamadan veya başladıktan kısa süre sonra hata yaptığını anlar ve tekrar sınava girmeye karar verir.
6. Cezai Yaptırım: Bir sonraki yıl YKS’ye girdiğinde, bir önceki yıl yerleştiği için OBP’si yarıya düşürülür. Bu da hayalindeki bölüme ulaşmasını daha da zorlaştırır.

Stratejik Çözüm: Panik anında karar vermeyin. Tercih yapmak zorunda olmadığınızı unutmayın. İstemediğiniz bir bölüme yerleşmektense, bir yıl daha bilinçli bir şekilde hazırlanmak, uzun vadede çok daha doğru bir stratejidir.

Hata 2: Aile ve Çevre Baskısını Kendi İsteklerinizin Önüne Koymak

Analiz: Ek yerleştirme döneminde ailelerin ve çevrenin endişesi artar. Bu endişe, “Neresi olursa olsun yaz artık,” “Komşunun çocuğu bile yerleşti” gibi baskıcı ifadelere dönüşebilir. Aday, bu baskıya boyun eğerek kendi ilgi ve hayallerini ikinci plana atabilir.

Stratejik Çözüm: Ailenizle açık ve dürüst bir iletişim kurun. Onlara bu rehberde öğrendiğiniz stratejik riskleri, özellikle OBP kırılmasının getireceği ciddi dezavantajı anlatın. Kararın sizin geleceğinizle ilgili olduğunu ve panikle verilecek bir kararın daha büyük sorunlara yol açacağını somut verilerle açıklayın.

Hata 3: Kendini ve Geleceği Değerlendirmeden Sadece Boş Kontenjana Odaklanmak

Analiz: Adaylar, bu süreçte kendilerine “Ben ne istiyorum?” diye sormak yerine, “Nereye girebilirim?” sorusuna odaklanırlar. Bu, “içsel pusulayı yok saymaktır”. Tercih listesi, adayın kişisel hedeflerinin bir yansıması olmaktan çıkıp, ÖSYM’nin boş kontenjan listesinin bir kopyası haline gelir.

Stratejik Çözüm: Tercih listesini açmadan önce 5 temel soruyu kendinize sorun:

1. Bu bölümün dersleri ilgimi çekiyor mu?
2. Bu bölümden mezun olunca yapacağım iş beni heyecanlandırıyor mu?
3. Bu bölüm benim yeteneklerimle uyumlu mu?
4. Üniversitenin bulunduğu şehirde yaşayabilir miyim?
5. Bu kararın 5 yıl sonraki hayatıma etkisi ne olacak?

Bölüm 2: Kural Kitabını Göz Ardı Etmek: Geri Dönüşü Olmayan Teknik Hatalar

Bu bölümde, ÖSYM sisteminin affetmediği, bilgi eksikliğinden kaynaklanan ve tüm çabanızı bir anda boşa çıkarabilecek teknik hataları ele alacağız.

Hata 4: “Taban Puan” Kuralını Esnetmeye Çalışmak veya Yanlış Anlamak

Kuralın Net Tanımı: Ek yerleştirmede bir programı tercih edebilmeniz için, YKS puanınızın o programın merkezi yerleştirmede oluşan en küçük puanına (taban puanına) eşit veya ondan yüksek olması zorunludur. Bu bir tavsiye değil, sistemin temel çalışma prensibidir. Puanınız 310 ise, taban puanı 310.001 olan bir bölümü tercih edemezsiniz.

Önemli Not: Kontenjanı dolmadığı için merkezi yerleştirmede taban puanı oluşmamış bölümler bu kuralın istisnasıdır. Bu bölümleri, ilgili puan türünde puanı hesaplanmış tüm adaylar tercih edebilir.

Taban puan kuralı, adayların yorumuna veya esnekliğe açık bir sosyal kural değildir; ÖSYM Aday İşlemleri Sistemi’ne (AİS) kodlanmış, aşılamaz bir teknik engeldir. Öğrencilerin çeşitli platformlardaki şikayetleri, sistemin bu kuralı ne kadar katı bir şekilde uyguladığının canlı kanıtıdır. Sistem, size “belki olur” diye bir şans tanımaz, işlemi doğrudan engeller. Bu durumun zincirleme etkileri şöyledir:

1. Yanlış Algı: Aday, “Kontenjan boş kalmış, belki puanlar düşer ve benim puanımla alım yapar” gibi bir umuda kapılır.
2. Sistemle Karşılaşma: Aday, puanının yetmediği bir bölümü AİS üzerinden tercih listesine eklemeye çalıştığında sistem “1. Tercihinizdeki programın puan türünde, tercih edebileceğiniz kontenjanın en küçük puanına sahip değilsiniz” gibi bir hata mesajı ile işlemi engeller.
3. Sonuç: Aday, değerli zamanını ve enerjisini imkansız tercihler üzerinde harcar, panikler ve son anda elinde kalan seçeneklerle aceleci bir liste oluşturmak zorunda kalır.

Stratejik Çözüm: Tercih listenizi hazırlamaya başlamadan önce, puanınızın yetmediği tüm programları listenizden eleyin. Enerjinizi sadece ve sadece puanınızın eşit veya yüksek olduğu programları analiz etmeye harcayın.

Hata 5: Başvuru Hakkına Sahip Olduğunu Düşünmek (En Yaygın ve En Tehlikeli Yanılgı)

Kuralın Net Tanımı: Merkezi yerleştirme sonucunda herhangi bir lisans veya ön lisans programına (Açıköğretim dahil) yerleştirilmiş bir aday, o programa gidip kayıt yaptırmamış olsa bile ek yerleştirmeye başvuramaz. Sistem için önemli olan “yerleştirilmiş” olmanızdır, “kayıt yaptırmış” olmanız değil.

Kimler Başvurabilir?

1. Merkezi yerleştirmede hiçbir programa yerleşememiş adaylar.
2. YKS’ye girmiş ancak merkezi yerleştirmede hiç tercih yapmamış adaylar.
3. Sadece özel yetenek sınavı ile bir programa yerleşmiş olanlar.

Bu hatanın temelinde ÖSYM terminolojisindeki “yerleşmek” ve “kaydolmak” eylemleri arasındaki farkın anlaşılamaması yatar. Aday için süreç üniversiteye kayıt yaptırdığında biterken, ÖSYM için bir adayın bir kontenjana atanmasıyla (“yerleşmesiyle”) biter. Bu kuralın mantığı, adayların bir kontenjanı “rezerve edip” ek yerleştirmede daha iyi bir seçenek arayarak sistemi kilitlemesini önlemektir. Bu yanılgının yol açtığı zincirleme etki felaketle sonuçlanabilir:

1. Durum: Aday, merkezi yerleştirmede 5. tercihine yerleşir ama aslında 1. tercihini istemektedir.
2. Hatalı Mantık: “Eğer 5. tercihime kayıt yaptırmazsam, o kontenjan boşa çıkar ve ben de ek yerleştirmede tekrar 1. tercihimi denerim.”
3. Gerçeklik: Aday kayıt yaptırmadığı için o kontenjan gerçekten de boşa çıkar ve ek yerleştirme kılavuzunda görünür. Ancak aday, sistemde “yerleşmiş” olarak kodlandığı için ek tercih yapma hakkını tamamen kaybetmiştir.
4. Sonuç: Aday hem yerleştiği bölümden olur hem de ek yerleştirme şansını kaybeder.

Tablo 1: Ek Yerleştirme Hak Sahipliği Kontrol Listesi

Bu tablo, başvuruya uygun olup olmadığınızı net bir şekilde anlamanız için tasarlanmıştır. Her soruya dürüstçe “Evet” veya “Hayır” cevabı verin.

Soru	Sonuç ve Anlamı
1. 202X YKS merkezi yerleştirme sonucunda herhangi bir örgün veya açıköğretim lisans/ön lisans programına yerleştirildim mi?	Evet ise: Ek yerleştirme hakkınız YOKTUR. Kayıt yaptırmamış olsanız bile başvuramazsınız.
2. Merkezi yerleştirmede tercih yaptım ama hiçbir programa yerleşemedim mi?	Evet ise: Ek yerleştirme hakkınız VARDIR.
3. YKS’ye girdim ama merkezi yerleştirmede hiç tercih yapmadım mı?	Evet ise: Ek yerleştirme hakkınız VARDIR.
4. Sadece özel yetenek sınavı sonucuyla bir programa yerleştim mi?	Evet ise: Ek yerleştirme hakkınız VARDIR.

Hata 6: ÖSYM Kılavuzundaki Özel Koşulları ve Dipnotları Okumamak

Analiz: Her programın kodunun yanında “Bakınız” (Bk.) olarak belirtilen özel koşullar ve açıklamalar bulunur. Bunları okumamak, yerleşseniz bile kayıt yaptıramamanıza neden olabilir.

Örnekler:

• Sağlık Raporu: Sivil Havacılık, Denizcilik gibi bölümler için özel sağlık raporları istenebilir.
• Mali Koşullar: Vakıf üniversitelerinin ücretleri, hazırlık sınıfı ücretleri, çift diploma programlarının ek maliyetleri.
• Kampüs Konumu: Üniversitenin adı yanıltıcı olabilir. Fakülte veya yüksekokul, ana kampüsten kilometrelerce uzakta, farklı bir ilçe veya kasabada olabilir.
• Hazırlık Sınıfı: Zorunlu İngilizce veya başka bir dilde hazırlık sınıfı olup olmadığı.

Stratejik Çözüm: Tercih listenize eklediğiniz HER BİR programın özel koşullarını ÖSYM ek yerleştirme kılavuzundan mutlaka okuyun. Şüphede kalırsanız doğrudan üniversitenin öğrenci işlerini arayarak teyit edin.

Bölüm 3: Pusulasız Yolculuk: Başarısızlıkla Sonuçlanan Stratejik Hatalar

Bu bölümde, kuralları doğru bilseniz bile yanlış stratejilerle nasıl başarısız olunabileceğini inceleyeceğiz.

Hata 7: Kontenjan Sayılarını Analiz Etmeden Tercih Yapmak

Analiz: Ek yerleştirmede bir bölümün taban puanı kadar, hatta bazen daha önemli olan şey boş kontenjan sayısıdır. Adaylar genellikle sadece puana odaklanır ve kontenjan sayısının yarattığı riski göz ardı eder.

“Kitle Yığılması” Tehlikesi: Puanı düşük ama kontenjanı 1 veya 2 gibi çok az olan bir bölüm, “kesin girerim” diye düşünen yüzlerce aday tarafından tercih edilir. Sonuç olarak, bu adaylar arasındaki rekabet nedeniyle bölümün ek yerleştirme puanı, ilk yerleştirmedeki taban puanının çok üzerine çıkar.

Ek yerleştirmede, düşük kontenjanlı bir bölüm, yüksek riskli bir yatırımdır. Yüksek kontenjanlı bir bölüm ise daha güvenli bir limandır. Strateji, sadece puanınızın yettiği yerleri bulmak değil, aynı zamanda bu yerler arasındaki risk seviyesini doğru analiz etmektir. Bu hatanın zincirleme etkisi şu şekildedir:

1. Veri: Puanı 230 olan bir öğrenci, kılavuzda iki bölüm görüyor: A Bölümü (Taban Puan: 225, Kontenjan: 2) ve B Bölümü (Taban Puan: 228, Kontenjan: 25).
2. Hatalı Analiz: “A Bölümü’nün puanı daha düşük ve benim puanım 5 puan daha yüksek. Burası garanti.”
3. Kitle Davranışı: Puanı 225 ile 240 arasında olan yüzlerce aday, A Bölümü’nün “kolay” olduğunu düşünerek listesinin üst sıralarına yazar.
4. Yerleştirme Anı: ÖSYM, A Bölümü’ne başvuran yüzlerce aday içinden en yüksek puanlı 2 kişiyi yerleştirir. Bu kişilerin puanı belki de 238-239’dur.
5. Sonuç: Puanı 230 olan aday, “garanti” gördüğü A Bölümü’ne yerleşemez. Oysaki B Bölümü’ne başvuranların sayısı daha dengeli dağıldığı için 25 kişilik kontenjana girme olasılığı çok daha yüksekti.

Stratejik Çözüm: Tercih listenizi oluştururken her bölüm için “Puan/Kontenjan” oranını değerlendirin. Kontenjanı 10’un altında olan yerlere temkinli yaklaşın.

Hata 8: “Ölü Tercih” Efsanesine Takılıp İstek Sırasını Bozmak

Analiz: “Ölü tercih,” puanı daha düşük bir bölümün, puanı daha yüksek bir bölümün üzerine yazılması durumunda alttaki tercihin şansının kalmayacağı yanılgısıdır. ÖSYM sistemi, her zaman sizin istek sıranıza göre çalışır. Sistem 1. tercihinize bakar, puanınız yetiyorsa yerleştirir. Yetmiyorsa 2. tercihinize bakar, yetiyorsa oraya yerleştirir ve bu böyle devam eder.

Ek Yerleştirmedeki Fark: Ek yerleştirmede “ölü tercih” kavramı, taban puan kuralı nedeniyle farklı bir anlam kazanır. Puanınızın yetmediği bir bölümü listenize yazmak, kelimenin tam anlamıyla “ölü” bir tercihtir çünkü sistem tarafından işleme alınmaz.

Stratejik Çözüm: Listenizi sadece ve sadece kendi istek sıranıza göre oluşturun. Puanı daha düşük ama daha çok istediğiniz bir bölümü, puanı daha yüksek ama daha az istediğiniz bir bölümün üzerine yazmaktan çekinmeyin. Yeter ki her ikisinin de taban puan koşulunu sağlıyor olun.

Hata 9: Üniversite ve Bölümleri Yüzeysel Araştırmak

Analiz: Zaman kısıtlı olduğu için adaylar detaylı araştırma yapmaktan kaçınır. Sadece bölümün adına, üniversitenin popülerliğine veya bulunduğu şehre bakarak karar verirler. Oysa akademik kadro, müfredatın güncelliği, laboratuvar/stüdyo imkanları, staj ve yurtdışı olanakları, mezunların iş bulma oranları gibi faktörler çok daha kritiktir.

Özellikle Vakıf Üniversiteleri: Vakıf üniversiteleri ek tercih döneminde özel burslar ve indirimler sunabilir. Bu fırsatları araştırmamak, önemli bir maddi avantajı kaçırmak anlamına gelebilir. Ancak bursun kapsamını (eğitim süresince kesiliyor mu, hazırlığı kapsıyor mu vb.) detaylıca öğrenmek şarttır.

Stratejik Çözüm: Hızlı bir araştırma listesi oluşturun:

1. Bölümün web sitesinden akademik kadroyu ve ders programını inceleyin.
2. Üniversitenin sosyal medya hesaplarından ve öğrenci yorumlarından kampüs yaşamı hakkında fikir edinin.
3. LinkedIn gibi platformlardan o bölümün mezunlarını bulup nerelerde çalıştıklarına bakın.

Hata 10: Tek Tip ve Dengesiz Bir Tercih Listesi Oluşturmak

Analiz: Adaylar ya sadece puanlarının çok üzerindeki “hayal” tercihlerle listeyi doldurur ya da sadece “garanti” gördükleri düşük puanlı yerleri yazarlar. Dengeli bir liste, yerleşme şansını maksimize eder.

Stratejik Çözüm: 24 tercih hakkınızın tamamını kullanmak zorunda değilsiniz ama listenizi 3 katmana ayırarak stratejik bir şekilde doldurun:

• Üst Sıralar (Hedef Bölümler): Puanınıza çok yakın veya bir tık üzerinde olan, gelme ihtimali olan ama garanti olmayan, en çok istediğiniz bölümler.
• Orta Sıralar (Gerçekçi Bölümler): Puanınızın tam karşılığı olan, yerleşme ihtimalinizin yüksek olduğu bölümler.
• Alt Sıralar (Güvenli Limanlar): Puanınızdan daha düşük taban puanlı, açıkta kalma riskini ortadan kaldırmak için yazacağınız “sigorta” niteliğindeki bölümler.

Tablo 2: Stratejik Tercih Listesi Analiz Tablosu

Bu tabloyu doldurarak her tercihinizin stratejik değerini somut bir şekilde görebilir ve dengeli bir liste oluşturabilirsiniz.

Tercih Sırası	Üniversite / Bölüm	Program Kodu	202X Taban Puanı	Benim Puanım	Boş Kontenjan	Risk Değerlendirmesi (Hedef / Gerçekçi / Güvenli)
1
2
…
24

Bölüm 4: Son Adımda Tökezlemek: Süreç Yönetimi Hatası

Tüm stratejiniz mükemmel olsa bile, son adımdaki basit bir dikkatsizlik her şeyi mahvedebilir.

Hata 11: Zamanı İyi Yönetememek ve Teknik İşlemleri Atlamak

Zaman Baskısı: Ek tercih süresi genellikle çok kısadır, sadece 5-7 gün sürer. Tercihleri son güne, son saate bırakmak, sistem yoğunluğu nedeniyle işlemleri tamamlayamama riskini doğurur.

Tercih Ücreti: Ek tercih işlemleri ücretlidir. Belirlenen ücreti, belirtilen süre içinde ÖSYM’nin ödeme sistemi üzerinden yatırmayan adayların tercihleri geçersiz sayılır. Bu en basit ama en acımasız hatadır.

Onay İşlemi: Tercihlerinizi AİS’e girdikten sonra mutlaka son kontrolü yapıp “Onayla” butonuna basmanız gerekir. Onaylanmamış bir liste, hiç yapılmamış sayılır.

Stratejik Çözüm:

1. Ön Hazırlık: Tercih dönemi başlamadan önce taslak listenizi Tablo 2’yi kullanarak hazırlayın.
2. İlk Gün İşlemi: Tercih dönemi başlar başlamaz listenizi sisteme girin.
3. Anında Ödeme: Listenizi kaydettikten hemen sonra tercih ücretini ödeyin.
4. Son Kontrol: Son gün gelmeden önce sisteme tekrar girip tercihlerinizin ve ödemenizin onaylandığını teyit edin.

Sonuç: Stratejinizi Belirleyin, Geleceğinizi Kazanın

Ek yerleştirme, bir şans oyunundan çok, bir strateji oyunudur. Bu süreçte başarılı olmak, en yüksek puana sahip olmakla değil, elindeki puanı en akıllıca kullanan olmakla mümkündür.

Özet Kontrol Listesi:

• Başvuru hakkım var mı? (Tablo 1’i kontrol ettim.)
• Listemdeki her bölümün taban puanı, benim puanıma eşit veya daha düşük mü?
• Listemdeki her bölümün özel koşullarını okudum mu?
• Kontenjanı çok az olan (1-5 arası) bölümlerin riskini anladım mı?
• Listem sadece benim istek sırama göre mi hazırlandı?
• Listem “Hedef, Gerçekçi, Güvenli” dengesini sağlıyor mu? (Tablo 2’yi kontrol ettim.)
• Tercih ücretini ve son onay tarihini takvimime işaretledim mi?

Bu rehberde sıralanan hatalardan kaçınarak, soğukkanlı ve bilinçli bir yaklaşımla ek yerleştirme sürecini bir krizden fırsata çevirebilirsiniz. Unutmayın, doğru strateji ile bir sonraki adımı attığınız yer, hayallerinizin başlangıç noktası olabilir.